#5
Heeft God de dood gecreëerd om ons te straffen? Is God boos op ons?
Ondanks de wonderbaarlijke orde en harmonie in onze wereld, welke getuigen dat de schepping door God in stand wordt gehouden, zien we om ons heen (en in onszelf) dat in deze wereld een parasiet bestaat, een soort disharmonie: leugen, geweld, het kwaad in allerlei vormen en het ergste – de dood. De vraag die Christenen vaak krijgen van mensen die (nog) niet gelovig zijn, is: “Als God bestaat (en Hij heeft de wereld en de mens geschapen), waarom bestaat het kwaad?”
Het Orthodox antwoord is dat al het kwaad (en de dood), dat zijn oorsprong heeft in de zonde, niet het werk van God is. De wereld en de mens, die onderworpen zijn aan verval en de dood, verkeren niet in een natuurlijke staat. De natuurlijke staat is zoals God het bedoeld heeft. De wereld bevindt zich dus in een “onnatuurlijke” staat (niet volgens de wil van God), waarin parasitaire krachten heersen.
We lezen in de eerste hoodstukken van de Bijbel dat God, nadat Hij (de wereld en) de mensen (Adam en Eva) geschapen heeft, hen een gebod geeft om te eten van vruchten van alle bomen in het hof van Eden behalve de vruchten van de Boom van kennis van goed en kwaad (Er wordt naast deze boom ook nog een andere bijzondere boom genoemd, die midden in het hof stond: de Levensboom). God waarschuwt ze dat wanneer ze vruchten van de boom van kennis van goed en kwaad eten, zullen sterven. Vervolgens zien we dat de mensen toch besluiten om te eten van de verboden boom, op advies van de slang (later in het blog volgt meer over de slang) en daarna lezen we dat ze verbannen worden uit het hof en de dood en het kwaad nemen hun intrede in de wereld en de mens.
Deze eerste hoofdstukken van het Oude Testament zijn vaak door Christenen en andersgelovigen (en atheïsten) gelezen, besproken, geanalyseerd en geïnterpreteerd – en net zo vaak verkeerd begrepen. De Westerse christenen en theologen zijn wat dit onderwerp betreft het meest beïnvloed door Agustinus (theoloog, filosoof en bisschop, 4de eeuw) en zijn opvatingen over God en de schepping. In het kort, door Augustinus’ invloed zijn de Westerse theologen de dood en verval gaan wijten aan de straf van God aan de eerste mensen (en door de erfzonde vervolgens aan alle mensen) vanwege het overtreden van zijn wil/gebod. God is als het ware “boos” en eist genoegdoening en creëert de duivel en de dood als middelen om ons te straffen.
Meteen rijst een andere vraag: Als God de duivel en de dood gecreëerd heeft, wat is dan het nut van de menswording, de kruisiging en wederopstanding van Jezus Christus? In het Orthodoxe Troparion (lied) tijdens Pasen zingen we het volgende: “Christus, verrezen uit de doden, door Zijn dood overwon Hij de dood, en schenkt terug het Leven aan hen in het graf.” Ook lezen we op veel plaatsen in het Nieuwe Testament dat Christus de strijd aangaat met de duivel. Waarom al die moeite? Als God de duivel en de dood tot stand heeft gebracht, kan Hij ze simpelweg niet opheffen? Nee, dat kan niet, want de dood en de duivel zijn niet het werk van God.
Volgens de Helige Theofilus van Antiochië (Kerkvader, 2de eeuw) heeft God de eerste mensen geplaatst in het Hof van Eden om volwassen (perfect) te worden, om vervolgens te vergoddelijken (обожење) en onsterflijk te zijn. Dit is dan ook de betekenis van de woorden uit Genesis 2, 15: De Heere God zette de mens in het hof van Eden om hem te (ver)bouwen en dien te bewaren. De mens moest aan zichzelf werken. Het gebod van God aan de mensen om niet te eten van de Boom van kennis van goed en kwaad is volgens Theofilus een middel om te ontwikkelen en te vergoddelijken. De boom was niets negatiefs, zeker was het niet in het hof geplaatst om de mens te laten sterven wanneer hij (en zij) het gebod zou overtreden. Ook bevond de dood zich niet in de vrucht van de boom, zoals sommigen denken – maar in de ongehoorzaamheid. In de vrucht bevond zich de kennis die goed voor de mens was, wanneer het op de goede manier “ingenomen” werd. God had de toegang tot de vrucht verboden, niet omdat het iets kwaads bevatte, maar omdat de mens nog niet “volwassen” genoeg was om de kennis die voortvloeide uit de vrucht op een juiste/goede manier tot zich te nemen. De mens moest eerst wat geestelijke oefeningen en toetsen doorstaan. Want de (eerste) mens was, volgens Theofilus, nog maar een geestelijke zuigeling.
Een andere Kerkvader uit de 2de eeuw, Hl. Ireneus van Lyon redeneert op dezelfde manier: de eerste (twee) mensen waren in moreel opzicht niet perfect geschapen. Want waren ze dat wel, dan waren ze niet vrij. “God heeft in het begin de mens als een vrij wezen geschapen, met vermogen om vrijwillig gehoorzaam te zijn aan de Zijn geboden, en niet door God’s dwang – want er bestaat niet zoiets als Goddelijke dwang, alleen maar zijn eeuwige welwillendheid.”
En omdat de eerste mensen besloten om naar perfectie en vergoddelijking via een andere (kortere) weg te gaan (zoeken), die de duivel hem liet zien, en niet via God’s pad, beging hij(zij) een zonde. Zonde = de roeping (het doel) missen. En in plaats van op de weg naar onsterflijkheid te gaan, ging hij (zij) diametraal de andere kant op (en stelde zichzelf in het centrum van het leven)– en werd sterflijk.
God is de bron van het leven en Hij is Het Leven en zolang de mens met God verbonden is (in communie) – blijft hij/zij in leven. Andersom, wanneer de mens besluit om zich los te rukken van Het Leven gaat hij/zij in de tegenovergestelde richting – en dat is de dood.
Aansluitend lezen we in Genesis dat God Adam en Eva verbannen heeft uit het hof van Eden, om ze weg te houden van de Levensboom (want in het laatste stadium van hun goede ontwikkeling zouden ze vruchten van deze Boom mogen eten) die hen het Eeuwige Leven zou geven, om zo te voorkomen dat het verval waarin de mensen gegaan/geraakt zijn – hun eeuwige lot zou zij. Als laatste, en dat mogen we zeker niet vergeten, belooft de Here God aan de mensen hen een Verlosser te sturen uit de klauwen van verderf en de dood (en de duivel). Hierover meer in de volgende tekst.
De genade van onze Heer Jezus Christus, de liefde van God de Vader en de gemeenschap van de Heilige Geest zij met u allen!
